W dniu 11 września 2001 roku doszło do zorganizowanych zamachów w Stanach Zjednoczonych, których prowodyrami byli terroryści z Al-Kaidy. Zamachowcy porwali cztery samoloty – dwa uderzyły w północną oraz południową wieże World Trade Center, trzeci został skierowany na siedzibę Pentagonu, a czwarty rozbił się w Pensylwanii po próbie obezwładnienia terrorystów przez pasażerów. Zamachy z 11 września 2001 roku implikowały rozpoczęcie wojny z międzynarodowym terroryzmem przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Georga Busha. Dzień po zamachu została podpisana rezolucja Zgromadzenia ONZ nr 56/1, która jednoznacznie potępiła atak na USA. Ponadto wydano rezolucję Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1368, w której za główny cel operacji określono zwalczanie terroryzmu, przede wszystkim zniszczenia jego zaplecza na terytorium Afganistanu 136 . Winą za śmierć prawie 3 tys. osób obarczono Al-Kaidę, na czele której stał wówczas Osama bin Laden. Atak na World Trade Center, który był koordynowany z terytorium Afganistanu, uznano przez państwa należące do NATO za agresję na członka Paktu Północnoatlantyckiego. Interferowało to uruchomienie po raz pierwszy w historii art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego – na jego mocy napaść na jedno z państw Europejskich lub Amerykę Północną będzie odbierana jako napaść przeciwko nim wszystkim. Ponadto strona napadnięta może podjąć w porozumieniu z innymi państwami akcję, która zostanie uznana za konieczną, nie wyłączając użycia sił zbrojnych
W dniu 20 września Georg Bush postawił Islamskiemu Emiratowi Afganistanu następujące ultimatum:
- wydania liderów Al-Kaidy, którzy ukrywają się na terenie Afganistanu,
- uwolnienia wszystkich osób innej narodowości, które były więzione,
- likwidacji wszystkich obozów treningowych organizacji terrorystycznych,
- zapewnienia pełnej ochrony dla dyplomatów, dziennikarzy, a także osobom, które działają charytatywnie na terenie Afganistanu
Ultimatum prezydenta USA zostało odrzucone przez przedstawicieli Afganistanu w Pakistańskiej ambasadzie. To stanowiło podstawę do rozpoczęcia 7 października 2001 roku operacji o kryptonimie Enduring Freedom, która polegała na inwazji na Afganistan przez wojska NATO. W wyniku tego rozpoczęły się systematyczne bombardowania kluczowych miast Afganistanu, m.in. Kabulu, Kandaharu oraz Mazar-iSzafiru. Siły NATO w krótkim czasie zdobyły najważniejsze miasta, a talibowie wycofali się w rejon jaskiń Tora Bora w Górach Białych.
Pod koniec listopada 2001 roku rozpoczęto działania mające na celu stopniową normalizację sytuacji w Afganistanie. W niemieckim Bonn została zorganizowana konferencja, podczas której pracowano nad planem odbudowy struktur wewnętrznych Afganistanu. W dniu 20 grudnia 2001 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ na mocy rezolucji nr 1386 ustanowiła Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa (ISAF), których podstawowymi zadaniami było m.in. unormowanie sytuacji wewnętrznej państwa oraz tworzenie nowych demokratycznych struktur . Tym samym 22 grudnia 2001 roku powołano do życia tymczasowy rząd Afganistanu, na czele którego stanął pasztuński wódz Hamid Karzaj . Po sześciu miesiącach od jego ustanowienia zwołano tzw. Loja Dzigra, czyli Wielką Radę, która zatwierdziła ów rząd i oficjalnie mianowała na prezydenta Hamida Karzaja Pod koniec 2002 roku w Afganistanie powstały tzw. Prowincjonalne Zespoły do Spraw Odbudowy (PRT) w ramach międzynarodowej kolacji, która odpowiadała za operację „Enduring Freedom”. Zespoły PRT mają charakter cywilno-wojskowy, w których za część wojskową odpowiada ISAF. Natomiast za ich główne kierownictwo odpowiadały poszczególne kontyngenty narodowe państw. Dualizm cywilno-wojskowy wynikał z przeświadczenia o nieskuteczności wyłącznie militarnej reakcji. W działaniach kinetycznych komponentowi wojskowemu brakowało umiejętności społeczno-politycznych. W ten sposób został wyselekcjonowany komponent cywilny, który zajmował się sprawami dyplomatycznymi oraz społecznymi .
W proces odbudowy i demokratyzacji Afganistanu od samego początku była również zaangażowana Unia Europejska. Podczas międzynarodowej konferencji do spraw Afganistanu w Bonn Komisja Europejska przeznaczyła blisko 4,93 mln euro na tzw. Mechanizm Szybkiego Reagowania, czyli specjalny instrument, w ramach którego można było przeprowadzić weryfikację potrzeb miejscowej ludności i dostosować odpowiednie działania do jej realizacji. Co więcej, UE oraz jej państwa członkowskie w 2002 roku na konferencji w Tokio zaoferowały kolejny program pomocowy dla Afganistanu w kwocie 3,1 mld euro . Unia Europejka brała aktywny udział w procesie stabilizacji państwa Afgańskiego nie tylko poprzez dotacje finansowe, ale także poprzez budowę struktur administracyjnych. Przykładem tego było utworzenie w 2002 roku przez Komisję Europejską przedstawicielstwa w Kabulu oraz Biura do spraw Pomocy Humanitarnej (ECHO). A już od grudnia 2001 roku UE miała tam swojego Specjalnego Przedstawiciela (EUSR149), którego zadaniem było utrzymywanie dobrych stosunków z lokalnymi władzami oraz państwami sąsiednimi.
W ramach początkowej fazy misji stabilizacyjnej została przyjęta zasada, według której za każdy sektor bezpieczeństwa odpowiadało inne wybrane państwo . Tym samym Stany Zjednoczone nadzorowały tworzenie struktur armii narodowej, Wielka Brytania była odpowiedzialna za zwalczanie produkcji i rozpowszechniania narkotyków. Włochy z kolei zajmowały się kwestią wymiaru sprawiedliwości, a Japonii przypadło zadanie rozbrajania. Przedstawiony podział został zaaplikowany w ramach postanowień konferencji tokijskiej ze stycznia 2001 roku. Niestety okazał się mało skuteczny i już w 2005 roku zrezygnowano z tego podziału.
Bibliografia:
P. Łepkowski, 11 września 2001 roku: Dzień, który zmienił świat, https://www.rp.pl/Historia/309099993-11-wrzesnia-2001-roku-Dzien-ktory-zmienil-swiat.html
M. J. MCNERNEY, Stabilization and Reconstruction in Afganistan: Are PRTs a Model or a Muddle?, https://ssi.armywarcollege.edu/pubs/Parameters/articles/05winter/mcnerney.pdf
Organizacja Narodów Zjednoczonych, https://www.antyterroryzm.gov.pl/CAT/antyterroryzm/wspolpraca-zagraniczna/onz/558,ONZ.html
ISAF – Miedzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa, http://www.specialops.pl/leksykon/id315,isaf-miedzynarodowe-sily-wsparcia-bezpieczenstwa
PKW Afganistan, https://isaf.wp.mil.pl/pl/3.html
Odpowiedź ministra obrony narodowej na interpelację nr 6828 w sprawie planów MON związanych z zapowiadanym koordynowaniem przez polską jednostkę jednego z prowincjonalnych zespołów odbudowy w Afganistanie (PRT), http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/645C4939
K. Hołdak, Zaangażowanie Unii Europejskiej w odbudowę Afganistanu, https://link.do/PrYhM
A. W. Maciejewska, Wyjście z kryzysu – proces stabilizacji oraz odbudowa państwa Afgańskiego, https://tiny.pl/t49zr
