„Rada Państwa może wprowadzić stan wojenny na części lub na całym terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jeżeli wymaga tego wzgląd na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Z tych samych powodów Rada Państwa może ogłosić częściową lub powszechną mobilizację.”
Dekret został przyjęty wbrew prawu. Trwała sesja Sejmu, a Konstytucja nie zezwalała na wydawanie dekretów w czasie trwania sesji sejmu (art. 31, ust. 1):
1. W okresach między sesjami Sejmu, Rada Państwa wydaje dekrety z mocą ustawy. Rada Państwa przedstawia dekrety Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia.
2. Dekrety wydane przez Radę Państwa podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej Sekretarz. Ogłoszenie dekretu w Dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa.
Wprowadzenia stanu wojennego zażądała Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON) pod przewodnictwem gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Powstanie WRON i dekret o stanie wojennym zatwierdziło 13 z 14 członków Rady Państwa, której przewodniczył Henryk Jabłoński. Przeciwko był tylko jeden członek Rady Państwa – Ryszard Reiff. Rada Państwa przyjęła dekret we wczesnych godzinach rannych 13 grudnia, (6:00) gdy postanowienia stanu wojennego były już realizowane, stając się tym samym marionetką w rękach wojskowej junty.
Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO), były formacją milicji obywatelskiej powołaną w 1956 r. na mocy decyzji prezesa Rady Ministrów. Powołane zostały do zabezpieczania porządku podczas imprez masowych, klęsk żywiołowych, katastrof itp. Oddziały ZOMO brały udział w tłumieniu strajków i demonstracji robotniczych w czasie stanu wojennego. Podczas tych akcji ZOMO odznaczyło się bezwzględnością i brutalnością działania, dopuszczając się licznych przestępstw, które nie były ścigane. ZOMO zostało rozwiązane zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych we wrześniu 1989 r.
Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego to organ administrujący Polską w czasie stanu wojennego. Powstała w nocy 12/13 grudnia 1981, a rozwiązana została 22 lipca 1983. Kierowana przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego WRON miała charakter całkowicie pozakonstytucyjny, posiadała cechy junty wojskowej. Polacy obraźliwie określali ten organ WRON-ą. Niektórym kojarzyło się to z określeniem niemieckiego orła z okresu II wojny światowej, również nazywanym „wroną”.
Przewodniczący WRON:
gen. armii Wojciech Jaruzelski (I sekretarz PZPR, premier rządu PRL, minister obrony narodowej)
Członkowie WRON min.
płk Kazimierz Garbacik
gen. dywizji Czesław Kiszczak (minister spraw wewnętrznych)
płk Tadeusz Makarewicz
Sekretarz WRON
gen. dywizji Zygmunt Zieliński (szef Departamentu Kadr Ministerstwa Obrony Narodowej)
Przemówienia Jaruzelskiego były nadawane przez pierwsze programy radia i telewizjię od 6 rano. Inne audycje radiowe i telewizyjne były odwołane, nadawano muzykę poważną. Ukazały się specjalne wydania Trybuny Ludu i Żołnierza Wolności.
Stan wojenny oficjalnie uzasadniany był załamaniem gospodarczym kraju, groźbą zamachu stanu i przejęcia władzy przez Solidarność.
Na podstawie dekretów Rady Państwa i rozporządzeń Rady Ministrów ograniczono podstawowe prawa obywatelskie. Aresztowano lub internowano łącznie ponad 10 tys. osób, ( Wśród internowanych byli czołowi działacze Solidarności, działacze opozycji, naukowcy, ludzie kultury i sztuki, nauczyciele; Pierwszej nocy internowano około 5 tys. osób. Internowania odbywały się na mocy decyzji Komendantów Wojewódzkich Milicji Obywatelskiej.) Zawieszono, a następnie rozwiązano wszystkie związki zawodowe, zdelegalizowano część organizacji społecznych (m. in. Niezależne Zrzeszenie Studentów, Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Związek Artystów Scen Polskich, Związek i Literatów Polskich), zakazano strajków, zmilitaryzowano podstawowe dziedziny gospodarki (transport, energetyka, przemysł wydobywczy, telekomunikacja). Do zmilitaryzowanych zakładów pracy wprowadzono komisarzy wojskowych. Odmowa wykonania poleceń równoznaczna była dezercji i mogła być karana przez sądy wojskowe do kary śmierci włącznie. Program telewizyjny i radiowy ograniczono tylko do jednego programu. W TV spikerzy występowali w wojskowych mundurach. Przerwano nauczanie w szkołach i na uczelniach. Obywatelom zakazano zmian miejsca pobytu bez zezwolenia władz. Od wielu groźbą wymuszano składanie deklaracji lojalności (tzw. „lojalki”) wobec władz państwowych. Łączność telefoniczna została przerwana, a następnie jawnie kontrolowana. Korespondencja podlegała cenzurze. Wprowadzono godzinę milicyjną (początkowo od 22 do 6, potem od 23 do 5, zniesiono ją w maju 1982 r.). Opór społeczeństwa był znaczny. Wiele dużych zakładów pracy strajkowało zaraz po wprowadzeniu stanu wojennego, m.in. Huta Lenina w Nowej Hucie i wiele kopalni na Śląsku. Strajki były brutalnie tłumione. W czasie akcji protestacyjnych w czasie stanu wojennego zginęło kilkadziesiąt osób. M.in. 16 grudnia 1981 r. w kopalni Wujek w Katowicach zastrzelono 9 górników:
Władze państwowe zwalczały wszelkie przejawy oporu i niezależności. Część działaczy Solidarności, którzy uniknęli aresztowania, organizowała strajki. Prowadzono także inne formy biernego oporu. Zaliczały się do nich bojkot państwowych środków masowego przekazu, organizacja podziemnego „drugiego obiegu” wydawniczego. Na murach malowano hasła i znaki Solidarności walczącej.
Powstało podziemne radio Solidarność.
Wydano kilka dekretów do ludności min.
• Nałożony został na osoby przebywające w miejscach publicznych obowiązek posiadania przy sobie dokumentów stwierdzających tożsamość, a w stosunków do uczniów szkół mających ukończone lat 13 – legitymacji szkolnej;
• Zakazane zostało uprawianie turystyki oraz sportów żeglarskich i wioślarskich na morskich wodach wewnętrznych i terytorialnych.
• Poborowi uznani za zdolnych do służby wojskowej oraz żołnierze rezerwy niezależnie od ich przeznaczenia mogą być w każdym czasie powołani do czynnej służby wojskowej, na zarządzenie Ministra Obrony Narodowej;
• Osoby przeznaczone do służby w określonych formacjach obrony cywilnej mogą być zobowiązane do pełnienia czynnej służby w obronie cywilnej w czasie i w zakresie wynikającym z wykonywanych zadań;
• Osoby mające ukończone lat 17, w stosunku, do których istnieje uzasadnione podejrzenie, iż pozostając na wolności prowadzić będą działalność zagrażającą bezpieczeństwu państwa mogą być internowane w ośrodkach odosobnienia na czas obowiązywania stanu wojennego – na podstawie decyzji komendanta wojewódzkiego Milicji Obywatelskiej.
Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982 r., a 22 lipca 1983r. odwołany. Jednak część represyjnego ustawodawstwa wprowadzona w trakcie jego trwania została zachowana.
Gen. Wojciech Jaruzelski utrzymuje do dziś, że jeśli stan wojenny nie zostałby wprowadzony, prawdopodobnie wojska radzieckie wkroczyłyby do Polski. Na poparcie tej tezy są przytaczane następujące argumenty:
• Ostrzeżenia władz Stanów Zjednoczonych w stosunku do ZSRR, że wkroczenie Armii Radzieckiej do Polski spowoduje poważne kłopoty
• Naciski władz radzieckich na władze polskie w postaci prezentowania map z planami wkroczenia wojsk do Polski.
Do dziś jednak historia jednoznacznie nie oceniła, kto w tym sporze ma rację.
KALENDARIUM STANU WOJENNEGO:
12 grudnia 1981 – godzina 23, przerwanie połączeń telefonicznych i teleksowych. Około północy przestaje nadawać radio i telewizja.
13 grudnia 1981 – Rada Państwa uchwala dekret o wprowadzeniu stanu wojennego. Ukonstytuowanie się Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. Rozpoczęcie internowań kilkunastu tysięcy działaczy Solidarności.
22 lipca 1983 – zniesienie stanu wojennego po 586 dniach. Rozwiązanie WRON. Ogłoszenie amnestii dla więźniów politycznych.
